KOŞMA - HALK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

Koşma Nedir?

Köken olarak İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı’ndaki koşuk türüne dayanan; aşk, 
ayrılık, ölüm, tabiat, kahramanlık gibi konularının işlendiği halk şiiri nazım 
biçimine koşma denir.
Halk edebiyatı içerisinde en çok sevilen ve tercih edilen nazım şekli koşma olmuştur. 
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı’nda yer alan “koşuk” nazım şeklinin İslamiyet 
sonrası aşık tarzı halk şiirindeki devamı ve karşılığı olarak kabul görmektedir. 
İslamiyet öncesi bazı törenlerde, dönemin din adamları tarafından kopuz eşliğinde 
söylenen koşuklar, İslamiyet sonrasında aşıklar tarafından saz eşliğinde söylenmeye 
devam etmiştir.
Divan edebiyatı denilince nasıl ki akla gazel geliyorsa halk edebiyatı denildiğinde de 
akla gelen ilk şiir türü koşma olmaktadır. Özellikle koşmanın aşk ve güzellik 
konularını dile getiren güzelleme çeşidi gazele tema olarak çok benzemektedir. Bu 
nedenle gazelin halk edebiyatındaki karşılığı olarak kabul gören nazım şekli 
koşmadır. Koşmalar dini konular dışında genelde her temada söylenmiştir. Genel 
olarak; aşk, doğa, ölüm, sevgi, güzellik, yalnızlık, kahramanlık, yiğitlik konuları 
işlenmiştir.
Koşma kelimesi “Koş-” fiilinden türemiştir. “Koş-” fiili edebiyat dilinde türkü 
söylemek manasına gelmektedir. Hatta Divan-ü Lügat’it Türk‘te “Koş” kelimesi 
türkü söylemek manasında anlatılmıştır.

Koşma Özellikleri

→ Nazım birimi dörtlüktür ve dörtlüklerin sayısı genellikle 3-5 arasında 
değişmektedir.
→ Hece ölçüsüyle yazılan koşmalar genellikle hecenin 11’li kalıbıyla yazılır.
→ Lirik bir şiir türü olan bu nazım şeklinde aşk, ayrılık, doğa, savaş, kahramanlık 
gibi konular işlenir.
→ Halk şiirinin bir özelliği olarak bu nazım şeklinin de dili halkın anlayabileceği 
kadar sadedir.
→ Son dörtlükte şairin mahlası yer alır.
→ Bu şiirlerde kullanılan kafiye şeması aaab(abab), cccb, dddb, eeeb şeklindedir.
→ Daha çok yarım kafiye tercih edilmiştir.
→ Konularına göre güzelleme, koçaklama, taşlama ve ağıt isimlerini alır.
→ İslamiyet öncesi koşuk söyleme geleneğinin devamı şeklindedir.
→ Divan edebiyatındaki gazelin konu olarak halk edebiyatındaki karşılığıdır.
→ Koşmalarda benzetme sanatı çokça kullanılır.
→ Sözlü bir nitelik taşıyan bu şiirler saz eşliğinde söylenmiştir.

Koşma Örnekleri

Örnek 1
Uykudan uyanmış şahin bakışlım
Dedim sarhoş musun söyledi yok yok
Ak ellerin elvan elvan kınalım
Dedim bayram mıdır söyledi yok yok

Dedim ne gülersin dedi nazımdır
Dedim kaşın mıdır dedi gözümdür
Dedim ay mı doğdu dedi yüzümdür
Dedim ver öpeyim söyledi yok yok

Kul Nesimi

Örnek 2

Vara vara vardım ol kara taşa,
Hasret ettin beni kavim kardaşa,
Sebep ne gözden akan kanlı yaşa,
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Nice sultanları tahttan indirdi
Nicesinin gül benzini soldurdu
Nicelerin gelmez yola gönderdi
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Karacoğlan der ki kondum göçülmez
Acıdır ecel şerbeti içilmez
Üç derdim var birbirinden seçilmez
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Karacaoğlan

Koşma Türleri

Konularına göre koşmalar dört başlıkta toplanır: güzelleme, koçaklama, taşlama,
ağıt…

Güzelleme: Lirik temalı koşmalardır. Genellikle aşk, ayrılık, özlem, doğa gibi
duygulara hitap eden bir nazım türüdür. Halk edebiyatında güzellemelerin en güzel
örneklerini Karacaoğlan vermiştir. Güzellemelerin Divan Edebiyatındaki karşılığı
gazeldir.

Koçaklama: Savaş, kahramanlık ve yiğitlik konularını işleyen koşmalardır. Türk
Halk Edebiyatında koçaklamaların en güzel örneklerini Köroğlu ve Dadaloğlu
vermiştir.

Taşlama: Bir durumu eleştiren, toplulukların ya da kişilerin aksaklıklarını eleştiren,
iğneleyen nazım türüdür.

Ağıt: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında saguların halk edebiyatındaki karşılığı ve
devamıdır. Bir kişinin ölümünü ve ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren
şiirlerdir. Ağıtın Divan Edebiyatındaki karşılığı mersiyedir.

Yorumlar

  1. Adsız8 Aralık 2022 12:57

    daddiridatdatdaddirirıojdfdfjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjj

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

TİMUR DESTANI

Timur Destanı Timur Destanı  Moğol kültür dairesinde gelişen bir destandır. Destanda Moğol hükümdarı Aksak Timur’un savaşları, diğer milletlerle ilişkileri anlatılmaktadır. Destandan bir bölüm: Hindistan şehrinde Cengiz Han’ın oğlu Jaday Han hanlık eder idi. Günlerden bir gün yatıyordu. Kötü bir rüya gördü. Korkup, sıçrayıp uyandı. Bir müddet kaldı. Falcıları, rüya tabircilerini topladı. Dalağına baktırdı, anlattı. Falcılar, rüya tabircileri söylediler: “Ey Hanım! Dalağında öyle görünür ki, kendi ülkende, Almalık denilen köyde, bir kişiden korkunuz vardır. O kişi, kırkıcı oğlu, kazancı oğlu, tavukçu oğlu, Taragay denilen kişidir.” dediler. “O Taragay’ın izi, nişanı odur ki, alnında beni var, sol gözünde akı vardır. O Taragay’ın hatunu hamiledir. Onun karnındaki çocuğundan ecelin, ölümün var.” dediler. O ahmak kaderi tedbir ile bozmak istedi. Allah’ın takdiri nasıl bozulur. Ondan sonra konuştular. “Bu hatunu öldürelim”, diye “Karnını yaralım”, dediler. Han söyledi: “Bu hatunun karnı...
Devamı

YAŞ DESTANI - Seyrânî

YAŞ DESTANI Bir buçuk yaşında sürünür gezer Ikisinde sütten kesilir bezer Üç yaşında şirin kelâmın düzer Dört yaşında mer-i yezdân olur   Beş yaşında olur bülbül misâli Altısında olur tifi-i sultâni Yedisinde olur mektep mekâni Sekizinde sünnet ve iskän olur   Dokuzunda durmaz okur Kuran’ı On yaşında anlar yahşi yamanı On birinde yazar nüsha divanı On ikide hilal kaş kemân olur   On üçünde eyler hoş musahabet O dördünde eder tenhaca sohbet O beşinde eder hublarla ülfet On altı yaşında nev-civân olur                                               Seyrânî  
Devamı

KEREM İLE ASLI - Halk Hikayeleri

KEREM İLE ASLI Halep’te yaşayan çok zengin bir bey, çocuğu olmadığı için mutsuzdur. Bir gün yaşlı bir derviş ona, eşinin Ayazma Çeşmesi başında yemesini tembihlediği bir elma verir ve gözden kaybolur. Bunun üzerine bey tellâllar çağırtıp halkı çeşmenin başına toplar. Bu sırada çocuğu olmayan bir keşişin karısı durumu öğrenince beyin hanımına yalvarır, elmanın bir parçasını da kendisine vermesini ister. Çocuklar ayrı cinsten olursa evlendireceklerine dair sözleşerek elmanın bir parçasını keşişin karısı alır. Dokuz ay sonra beyin bir oğlu, keşişin de bir kızı olur. Oğlana Mirza Bey, kıza Han Sultan adını verirler. Dört yaşına kadar özel dadılarla büyütülen Mirza Bey, Sofu adlı arkadaşıyla birlikte özel hocalardan eğitime başlar. On dört yaşına gelince arkadaşı Sofu yeterli derecede ilim öğrendiklerini, artık ata binip avlanmaları gerektiğini söyler. Böylece at binmeye, ok atmaya ve avlanmaya başlarlar. Günün birinde Mirza Bey rüyasında gördüğü bir kıza âşık olur. Ertesi gün Sofu ile çıkt...
Devamı

MURABBA - Namık Kemal

                                            MURABBA Sıdk ile terk edelim her emeli her hevesi, Kıralım hâil ise azmimize ten kafesi; İnledikçe eleminden vatanın her nefesi, Gelin imdada diyor, bak budur Allah sesi! Bize gayret yakışır merhamet Allah'ındır; Hükm-i âtî ne fakîrin ne şehinşâhındır; Dinle feryadını kim terceme-i âhındır İnledikçe bak ne diyor vatanın her nefesi... Mahv eder kendini bülbül bile hürriyet içün; Çekilir mi bu belâ âlem-i pür mihnet içün? Dîn içün, devlet içün, can çekişen millet içün, Azme hâil mi olurmuş bu çürük ten kafesi? Memleket bitti, yine bitmedi hâlâ sen, ben, Bize bu hâl ile bizden büyük olmaz düşmen; Dest-i a'dâdayız Allah içün ey ehl-i vatan; Yetişir terk edelim gayrı hevâ vü hevesi! ... Namık Kemal
Devamı

AŞK ATEŞİ - Yunus Emre

                                AŞK Girdim aşkın denizine bahrılayın yüzer oldum Geştediben denizleri Hızır'layın gezer oldum Cemalini gördüm düşte çok aradım yazda kışta Bulamadım dağda taşta denizleri süzer oldum Sordum deniz malikine ırak değil salığına Girdim gönül sınığına gönülleri düzer oldum Viran gönlüm eyledim şar bunculayın şar nerde var Haznesinden aldım gevher dükkan yüzün bozar oldum Ben ol dükkan-dar kuluyum gevherler ile doluyum Dost bağının bülbülüyüm budaktan gül üzer oldum Ol budakta biter iman iman bitse gider güman Dün gün isim budur heman nefsime bir Tatar oldum Canım bu tene gireli nazarım yoktur altına Düştüm ayaklar altına topraklayın tozar oldum Tenim toprak tozar yolca nefsim iltir beni önce Gördüm nefsin burcu yüce kazma aldım kazar oldum Kaza kaza indim yere gördüm nefsin yüzü kara Hümeti yok Peygamber'e bentlerini bozar oldum Bu nefs ile dünya fani bu dünyaya gelen hanı Aldattın...
Devamı

CENGİZ HAN DESTANI

Cengiz Han Destanı, Orta Asya’da yaşayan Türk boyları arasında 13. yüzyılda doğup gelişmiş bir destandır. Cengizname; Cengiz Han’ın soyu, doğumu, fetihleri ve etkileri hakkındaki genel halk rivayetlerinden derlenmiş tarihi bir destandır. Orta Asya’da yaşayan Türkler özellikle de Başkurd, Kazak ve Kırgız Türkleri, Cengiz destanını çok severek günümüze kadar yaşatmışlardır. Cengizname’de, Cengiz bir Türk kahramanı olarak kabul edilmekte ve hikaye Türk tarihi gibi anlatılmaktadır. Destanda Şaman dininin etkisi görülür. Cengiz Han, Uygurların  Türeyiş destanı nın kahramanları gibi gün ışığı ile Kurt’tan doğar. Soyu “Oğuz Han”a dayanan Cengiz Han ve oğulları Doğu Asya’dan Doğu Avrupa’ya dağınık ve irili ufaklı devletler halinde yaşayan bütün halkları hakimiyeti altına almış; böylece 9. yüzyılın ortalarından itibaren irili ufaklı devletler tarafından idare edilen Asya tek bir çatı altında toplanmıştır. KAYNAK:  https://www.turkedebiyati.org/cengiz-han-destani/
Devamı

BİZİM ŞARKIMIZ - Necip Fazıl Kısakürek

BİZİM ŞARKIMIZ Kırılır da bir gün tüm dişliler Döner şanlı şanlı çarkımız bizim Gökten bir el yaşlı gözleri siler Şenlenir evimiz barkımız bizim Yokuşlar kaybolur çıkarız düze Kavuşuruz sonu gelmez gündüze Sapan taşların yanında füze Başka alemlerle farkımız bizim Kurtulur dil tarih ahlak ve iman Görürler nasılmış neymiş kahraman Yer ve gök su vermem dediği zaman Her tarlayı sular arkımız bizim Gideriz nur yolu izde gideriz Taş bağırda sular dizde gideriz Bir gün akşam olur bizde gideriz Kalır dudaklarda ŞARKIMIZ bizim... Necip Fazıl Kısakürek
Devamı

KAŞAĞI - Ömer Seyfettin

KAŞAĞI Ahırın avlusunda oynarken aşağıda, gümüş söğütler altında görünmeyen derenin şırıltısını işitirdik. Evimiz iç çitin büyük kestane ağaçları arkasında kaybolmuş gibiydi. Annem İstanbul’a gittiği için bir yaş küçük kardeşim Hasan ile birlikte sürekli seyisimiz Dadaruh’un yanındaydık. Babamızın atlarına bakıcılık yapan Dadaruh yaşlı bir adamdı. En sevdiğimiz şey atlar olduğundan sabah erkenden ahıra koşuyorduk. Dadaruh’la beraber atları suya götürmek, çıplak sırtlarına binmek, bizim için doyulmaz bir zevkti. Hasan korktuğundan tek başına binemez, Dadaruh da onu önüne alırdı. Torbalara arpa koymak, otları yemliklere yerleştirmek, ahırı süpürmek, gübreleri kaldırmak en eğlenceli oyundan bile daha çok hoşumuza giderdi. Hele tımar… En zevkli işti. Dadaruh, eline aldığı kaşağıyla tımara başlayıp tıpkı bir saat gibi tıkıtık tıkıtık sesler çıkmaya başlayınca yerimde duramaz, “Ben de yapacağım!” diye tuttururdum. O zaman Dadaruh beni Tosun’un sırtına çıkartır elime kaşağıyı verir “Hadi yap ...
Devamı

BATTAL GAZİ DESTANI(BATTALNAME)

Battalname Seyyid Battal Gazi ‘ye ait kahramanlık hikâyelerini içine alan bir eserdir. Battal Gazi, 8. yüzyılda Emevilerin Anadolu’da Bizanslılara karşı açtıkları savaşlarda “Battal” (kahraman) lakabıyla ün kazanmış Müslüman bir Arap kumandanı olup asıl adı Abdullah’tır. Bu Müslüman kumandan hakkında söylenen kahramanlık hikâyeleri ve menkıbeler, 11. yüzyıldan itibaren Türkler arasında büyük rağbet görmeye başlamış ve Battal Gazi, gazi-velî hüviyetiyle yüceltilerek destan kahramanı haline getirilmiştir. Battalname’de Battal Gazi’nin Anadolu’da Hıristiyanlarla yaptığı savaşlar konu edilmektedir. Bu savaşlarda merkez saha genellikle Malatya yöresidir. Savaşlar İslâmiyet-Hıristiyanlık mücadelesi şeklinde dini bir hüviyet taşır. Cihad ve gaza ruhu kendini kuvvetli bir biçimde hissettirir. Battal Gazi bu savaşlarda bir “evliya” karakteri sergiler. Devler ve caddarla savaşır; okuduğu dualarla büyüleri bozar; ateşte yanmaz; göz açıp kapayıncaya kadar uzun mesafeler aşar; Hızır’la yoldaştır, s...
Devamı